کنترل عددی (انگلیسی: Numerical control؛ کوته‌نوشت: NC یا ان‌سی) به خودکارسازی ماشین‌های ابزاری گفته می‌شود که توسط دستورهای با دقت برنامه‌ریزی‌شده روی یک رسانه ذخیره‌سازی، بر خلاف وارسی دستی کار می‌کند.

کنترل عددی رایانه‌ای (انگلیسی :Computer Numerical Controlَ؛ کوته‌نوشت: CNC یا سی‌ان‌سی) اتوماسیون ابزار و ماشین‌آلات با استفاده از رایانه‌هایی است که توانایی اجرای فرامین کنترلی ماشین‌آلات را دارند. این روش درمقابل ماشین‌هایی است که به صورت دستی کار می‌کنند.

در دستگاه‌های ماشین ابزار سی‌ان‌سی مدرن، طراحی یک قطعهٔ مکانیکی و برنامه تولید آن کاملاً خودکار انجام می‌شود. هندسه مکانیکی جسم با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر (CAD) تعریف شده و پس از آن به وسیله نرم‌افزارهای تولید به کمک کامپیوتر(CAM) به دستورات تولیدی و ساختی تبدیل می‌شود. سرانجام این دستورات که برای سیستم یک ماشین تولیدی قابل فهم است، روی یک ماشین کنترل عددی (CNC) بارگزاری می‌شوند.

از آن‌جایی که یک جزء خاص برای ساخته شدن ممکن است به ابزارهای متفاوتی چون:مته، ارّه، تراش و … نیاز داشته باشد؛ ماشین آلات مدرن اغلب ترکیبی از ابزارهای متعدد در یک سلول واحد هستند.

تفاوت دستگاه‌های CNC با NC

سیستم‌های NC، از سخت‌افزار الکترونیکی بر پایه تکنولوژی مدارهای دیجیتالی استفاده می‌کنند. CNC یک مینی کامپیوتر یا میکرو کامپیوتر را برای کنترل ماشین ابزار بکار می‌گیرد و تا حد امکان مدارهای سخت‌افزار اضافی را در واحد کنترل حذف می‌کند. گرایش از NC بر پایه سخت‌افزار، به CNC مبتنی بر نرم‌افزار، انعطاف‌پذیری سیستم را افزایش داد و امکان تصحیح برنامه‌ها را در حین استفاده فراهم ساخت. در دستگاه NC چیزی به نام کامپیوتر یا سنسور وجود ندارد؛ ولی در دستگاه CNC قطعه کار را روی صفحهٔ سنسور دار گذاشته و در اصطلاح آن را بند می‌کنیم. دستگاه به کمکهوش مصنوعی خود و با دادن طرح به کامپیوتر دستگاه، می‌تواند با وجود ۳ محور خود طرح مورد نظر را روی قطعه کار پیاده کند.

تاریخچه

بعد از جنگ جهانی دوم ضرورت وجود دستگاه‌هایی که تونایی ساخت قطعات پیچیده و دقیق رابرای صنایع هوافضا داشته باشند احساس می‌شد. از سال ۱۹۵۰ جان پارسانگ از شرکت پارسونز قرارداد خود را بانیروی هوایی آمریکا جهت ساخت اولین دستگاه کنترل عددی (NC) منعقد کرد. بعد از ساخت اولین دستگاه کنترل عددی توسط پارسانگ، انیستیتو ام‌آی‌تی آمریکا (Massachusetts Institute of Technology) اقدام به ساخت سری کامل تر از دستگاه اولی کرد. بعد از گذشت ۲ سال از این اقدام در سال ۱۹۵۲ و با تلاش و کوشش۱۰۰ نفر از بهترین مهندسان الکترونیک و مکانیک جهان، توانستند دستگاهی با کنترل سه محوری، دقت و سرعت و قدرت بالا اختراع کنند که نام آن را (NC1) گذاشتند.

پس از تولید انبوه ماشین آلات (NC) محققان و منتقدان این دستگاه دریافتند که این دستگاه قابلیت ارتقا دارد. در همان زمان بود که صنعت کامپیوتر رشد و نمو قابل توجهی کرده بود. رشد دنیای رایانه‌ها محققان را به این فکر انداخت که کلیهٔ دستگاه‌ها را به کمک کامپیوترها کنترل کنند که دستگاه‌های (NC)هم از این قاعده مستثنا نبودند. یک سری از مهندسان از اقصا نقاط جهان در شرکت ام آی تی جمع شدند و روی پروژهٔ فرمان‌گیری دستگاه‌های (NC) از طریق کامپیوتر بحث و گفتگو کردند. پس از ۲ ماه گفتگو و بحث در این باره که آیا این دستگاه‌ها ارزش ارتقا را دارند یانه، در آخر دستور ساخت سری جدید این دستگاه‌ها از طرف رئیس شرکت ام آی تی صادر شد؛ و بعد از ۳ سال کار روی این پروژه، دستگاه کنترل عددی کامپیوتری (CNC) در سال ۱۹۵۹ اختراع شد.

فهرست مطالب:

آشنایی اولیه با ماشین های CNC

تاریخچه

نسل اولیه این ماشین ها (NC)

تفاوتهای اساسی ماشینهای NC و CNC

آشنایی با ماشین های CNC

مقایسه ماشین های ابزار CNC با ماشین های ابزار دستی

اجزای اصلی ماشین های CNC

برنامه ماشین

واحد کنترل

ماشین افزار

سخت افزار ماشین درایو

محرکه های الکتریکی

محرکه های هیدرولیکی

اجزای مکانیکی

سیستم های اندازه گیری

عوامل موثر در انتخاب ماشین ابزار CNC

بررسی علل بروز خطا در ماشین های CNC

خطای سیستم اندازه گیری و کنترل

خطای سیستم مکانیکی

مزایا ی ماشین های CNC

ایمنی بالاتر

بازدهی و بهره وری بالا

معایب ماشین های CNC

تعمیر و نگهداری پیچیده تر و پر هزینه تر

نیاز به برنامه نویس و اپراتور مجرب

موارد کاربرد ماشین های CNC

اطلاعات پراکنده در مورد ماشین های CNC

دانستنیها و مهارت های لازم برای اپراتور CNC

دو نمونه از ماشین های CNC پر کاربرد

انواع عملیات در ماشین های CNC

دستگاه های مختصات مورد استفاده در ماشین های CNC

زبان های برنامه نویسی در ماشین های CNC

زبان DIN/ISO 

زبان برنامه نویسی هایدن هاین

برنامه نویسی ماشین های CNC

ساختار برنامه های CNC

و...