نظریه‌های جامعه‌شناسی چهارچوب‌های نظری هستند که جامعه‌شناسان از آن‌ها برای توضیح و تحلیل فعالیت‌ها، فرایندها و ساختارهای اجتماعی استفاده می‌کنند. نظریه‌های جامعه‌شناسی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند.

دسته اول

نظریاتی هستند که با الهام از روش اتخاذ شده در علوم طبیعی، و با هدف یافتن قوانین جامع حاکم بر اجتماع انسان‌ها ایجاد شد. نظریه پردازان در این رشته تلاش دارند که روابط علت و معلولی حاکم بر جوامع انسانی را کشف کنند. قوانین و مدل‌های پیشنهاد شده می‌بایست به‌گونه‌ای بیان شده باشند که صحت آن‌ها آزمایش پذیر باشد. به عبارت دیگر جمع‌آوری داده‌ها این نظریات را تأیید یا تکذیب بکند. مثال بسیار معروفی از این گونه از نظریات مقاله معروف و بسیار تأثیرگذار ماکس وبر دربارهٔ ساختارهای اداری می‌باشد. این مقاله شالوده بسیاری از تحقیقات بعدی در این زمینه را بنا نهاد.

دسته دوم

از نظریات اجتماعی بجای بررسی داده‌های تجربی فرایندهای اجتماعی، مسائل پایه‌ای‌تر و درونی‌تر را مورد بحث قرار می‌دهند. برخی از این مطالعات به خصوص به بررسی «رفتار» و «نظم» می‌پردازند. نظریات در این دسته بر نقش عاطفه در رفتار و نیاز به هماهنگی در ایجاد نظم تأکید دارند. نظریات این دسته سعی در پاسخ به سؤالاتی مانند آن‌چه در زیر آمده می‌کنند:

• آیا رفتارهای اجتماعی عملگرا و هدفگرا هستند یا اینکه توسط ملاحظات زیبایی‌شناسی، عاطفی و اخلاقی شکل گرفته و هدایت می‌شوند؟
• آیا الگوهایی که در رفتارهای اجتماعی مشاهده می‌شود ناشی از کنترلی است که مؤسسات بر اشخاص از طرق اخلاقی یا اعمال زور دارند، یا اینکه ناشی از مذاکرات عملی است که بین افراد مختلف هنگامی که باید تصمیمی لحظه‌ای در شرایط غیرقابل پیش‌بینی شده در زندگی روز مره بگیرند، می‌باشد؟

دسته سوم

از نظریات به صورت غیرمستقیم از روش‌های هرمنوتیک سعی در یافتن معانی و قصدهای متونی را می‌کند که در یک جامعه به شهرت رسیده‌اند، و از این طریق و به صورت غیر مستقیم سعی در پاسخ به سؤالات مورد علاقه جامعه‌شناسان می‌کند.

فهرست مطالب:

مقدمه

جبرگرايي اقتصادي

نمايندگان جبر گرايي اقتصادي

انتقاد بر جبر گرايان اقتصادي

مارکسيسم هگلي

جورج لوکاچ

مفهوم چيز وارگي لوکاچ

آگاهی طبقاتی

آنتونيو گرامشي

نظريه انتقادي

انتقادهاي اصلي

خدمات عمده نظريه انتقادي

ذهن گرایی

دیالکتیک

مکتب انتقادي، هابر ماس (نظام هاي معرفتي)

انتقادهاي وارده به نظريه انتقادي

تفاوت هابر ماس و مارکس

مارکسيسم ساختاري

ويژگيهاي مارکسيسم ساختاري

لويي آلتوسر

نيکوس پولانزاس

خدمات پولانزاس

چگونگي پيوند سه عنصر در جامعه سرمايه داري

انتقادات مارکسيسم ساختاري

جامه شناسي اقتصادي نومارکسيستي

سرمايه داري انحصاري

پل بارن و سوييزي

نقاط ضف فکري بارن و سوييزي

کار و سرمايه انحصاري: هري بريورمن

نظارت مديريتي

نمونه هاي اخيرتر جامه شناسي اقتصادي مارکسيستي

ريچارد ادواردز

مايکل بوراوي

دن کلاوسن

مارکسيسم تاريخگرا

والرشتاين

نظام نوين جهاني

تقسيم جغرافيايي والرشتاين

و...